“Er is gewoon geen ruimte voor mensen zoals ik”

Julan werkt, hij heeft lang geleden een bijbaantje gekregen via zijn vader. Het is niet duidelijk waar hij werkt. Hij ontwijkt mijn vragen en zijn antwoorden blijven vaag. “Schoonmaak” zegt hij dan. Ik kan niet goed inschatten of hij zich daarvoor schaamt of dat hij het niet de moeite waard vindt om over te praten. Dat er iets is rondom zijn werk dat merk ik wel, maar het komt wanneer de tijd daar rijp voor is.   

Een jongen van 16

Julan is een Aziatische jongen, met zachte gelaatstrekken en een feminien uiterlijk. Een mooie jongen van zestien jaar. Hij heeft een net kapsel en keurige kleding. Zijn vader is Nederlands en zijn moeder is Aziatisch. Vader heb ik al ontmoet en zo op het oog heeft Julan vooral het grote postuur van zijn vader. De enorme hoeveelheid tattoos heb ik nog niet terug gezien bij Julan, de bulderende stem en dominante houding van vader evenmin.

Dat hij voelt dat hij er mag zijn

Julan neemt qua energie nauwelijks ruimte in. Hoewel zijn lijf anders zou doen vermoeden, kan je hem makkelijk over het hoofd zien en dat doet pijn. Los van alle ondersteuningsdoelen die er gesteld zijn, wordt mijn belangrijkste streven dat hij voelt dat hij er mag zijn, dat hij ruimte in mag nemen en weet en vooral voelt dat hij waardevol is.  

Lagom. Not too little and not too much

“Hoe gaat het met je?” vraag ik Julan. “Gewoon” fluistert hij zachtjes. 
“Definieer gewoon” grap ik. Julan is een slimme jongen, met een grote woordenschat, maar op één of andere manier verbergt hij, naast nog zoveel meer, zijn slimheid. Hij glimlacht: “Gewoon is een staat van zijn. Een vorm van dat het niet uitmaakt, het is nog dit nog dat, niet fantastisch, maar ook niet slecht of erg.”  
“In Zweden heb je daar een woord voor: Lagom. Not too little and not too much. Just right. Maar ergens denk ik dat dat niet helemaal past bij hoe jij je voelt” zeg ik hem.  

Ont-worstelen

Julan zijn blik wordt ernstig. “Katrín” zegt hij stevig en plechtig, waarna hij pauzeert. Vanaf het moment dat ik mijzelf voorstelde, noemt Julan mij bij mijn voornaam. Hij is één van de weinige die mij geen juf noemt. De wijze waarop hij mijn naam uitspreekt klinkt plechtig, alsof ik word uitgenodigd in zijn leven. Doordat hij mijn naam noemt ben ik extra alert. 
“Katrín, het is zoals het is” gaat hij verder. Pffff veel te serieus voor een jonge jongen. Ik heb een vermoeden waar hij mee worstelt. Je kan het soms niet voorkomen of bespoedigen. Sterker nog, het is niet mijn bedoeling om de worsteling te voorkomen, wel om aan zijn zijde te staan in zijn proces van ont-worstelen. 

Het is zoals het verhaal van de kreeft en zijn jas 

Wanneer een kreeft groeit, groeit zijn schaal niet mee. Op het moment dat zijn schaal, zijn jasje, echt te krap gaat zitten en het pijnlijk knelt, kan hij echt niet anders en zal de kreeft actie ondernemen. De kreeft zoekt een beschut plekje op en trekt zich terug. Hij verstopt zich diep weg in een grot, waar hij niet opvalt en beschermd is. Langzaam schudt hij zijn jasje uit en ontdoet zich van zijn schaal. Zonder zijn jasje is hij ongelooflijk kwetsbaar, raakbaar en een makkelijke prooi voor anderen. Hij verstopt zich net zolang tot zijn nieuwe schaal weer is aangegroeid, nog niet zo hard of sterk als voorheen, maar wel een zacht nieuw laagje. Pas dan kan hij zichzelf weer laten zien aan de buitenwereld en is er ruimte voor verdere groei. Het is een proces dat zich, met een beetje geluk, elke keer herhaalt en spannend blijft. 

Soms zijn worstelingen exact wat we nodig hebben om in het leven verder te komen. 

In het licht durven staan

“Julan, kan je mij iets meer vertellen hoe het leven voor jou dan is? Ik kan wel blijven gissen, vissen of invullen, maar ik hoor het zo graag van jouzelf, alleen jij weet hoe je leven op dit moment is.” 
“Het is slechter geweest dan vandaag en dat is mijn houvast.” Wijze zachte woorden, ik knik en probeer hem toch uit te nodigen om meer te vertellen. Geheimen binnenhouden, jezelf niet laten zien, gaat uiteindelijk knellen, zoals een kreeft in een te klein jasje of de bloem in de knop. Je kwetsbaarheid toelaten is de weg naar een nieuwe jas, naar er mogen zijn met alles erop en eraan, jezelf laten zien en in het licht durven staan. 

Zelfdoding

“Ik ben anders en dat kon ik niet verdragen. Op een dag heb ik geprobeerd om daar een eind aan te maken” fluistert hij zachtjes. Julan vertelt over de dag dat hij besloot pillen te slikken om daarmee een einde aan zijn leven te maken. Mijn hart krijgt barstjes en mijn ogen vullen zich met tranen. 

Hij leeft voor zijn moeder

Zachte lieve Julan die geen uitweg zag in deze wereld, uit zijn situatie, behalve de uitweg van de dood. Zijn moeder heeft hem gevonden en zonder dat zijn vader het weet, is hij in het ziekenhuis opgelapt. “Sindsdien weet ik, dat ik mijn moeder breek wanneer ik die weg zou kiezen. Het is een no go” gaat Julan verder, met zijn hoofd licht gebogen. Ik zie geen schaamte of verdriet. Ik zie berusting in zijn ogen en in zijn houding, berusting die ik liever niet had gezien. Hij leeft voor zijn moeder. 

Een einde maken aan een situatie

“Wat heeft gemaakt dat je geen uitweg zag? Welke situatie kon je niet meer verdragen? Want eerlijk, ik geloof er niet in dat mensen dood willen, mensen willen een einde maken aan een situatie waar ze geen uitweg in zien, er is maar zelden geen oplossing voor welke situatie dan ook.”

“Je bent toch geen homo” 

Julan vertelt over zijn geaardheid, zijn homoseksualiteit. De mannenwereld waar hij in verkeert, zijn vader die een ‘echte man’ is. Die te pas en te onpas het woord ‘homo’ gebruikt, niet zozeer gericht naar zijn zoon, maar in zijn algemeenheid. “Je bent toch geen homo” herhaalt Julan gepijnigd de woorden van zijn vader. “Er is gewoon geen ruimte voor mensen zoals ik” fluistert hij. 

Ruimte voor iedereen

Mijn hele lijf wil roepen dat het grote onzin is, dat het zo niet waar is wat hij zegt. Dat er wel ruimte is, voor iedereen. We zijn allemaal hetzelfde en allemaal anders. Ik word boos en verdrietig. Verdrietig omdat ik weet dat er mensen, verschillende geloven en landen zijn waarbinnen er geen ruimte is voor homoseksualiteit of voor anders. Lang lang geleden is er binnen mijn familie een neef verstoten, vanwege zijn geaardheid. Het paste niet binnen het geloof van zijn gezin. Wie zijn wij om een ander de wereld te ontzeggen?   

Een stap naar het licht en zichtbaar zijn

Inmiddels weet ik ook dat ik niet zie en ervaar wat hij ziet en ervaart. Ik hoor niet, zoals hij, telkens de afwijzing van een deel van wie ik ben. Een afwijzing van het deel waar hij niet voor gekozen heeft, net zo min dat je kan kiezen of je bij geboorte man of vrouw bent en toch is het zo bepalend voor je identiteit. Er is wel ruimte voor hem, maar misschien niet op dit moment in zijn directe omgeving. We praten en praten. Julan durft mij eindelijk te vertellen wat hij zo angstvallig en duidelijk geheim hield en daarmee gaat er een deur open. De deur naar gewoon anders, een stap naar een nieuw jasje, een stap naar het licht en zichtbaar zijn.

Een ongewoon bijbaantje  

“Mijn werk bestaat uit schoonmaken…” zegt Julan terwijl hij mij strak aankijkt. Ik vermoed dat de tijd is gekomen voor hem om er meer over te vertellen. Ik blijf stil, vaak komen de antwoorden wanneer het stil blijft, wanneer er ruimte in de lucht is. 
“Ik maak kamertjes schoon…” en weer vraag ik niet door.
 “De ramen… die rode… weet je wel?” zijn ogen smeken mij om te begrijpen wat zijn mond niet zeggen kan. 
“Aha… ik begrijp het. Bedoel je de kamers van de prostituees?” help ik hem.
Julan knikt en zijn schouders ontspannen.

Het is een harde wereld

Ik vraag wat het voor hem betekent, hoe het is om dit werk te doen. Zelf kan ik mij er alles en niets bij voorstellen. Hij geeft aan dat het ‘werk’ is, maar werk dat hij  niet meer hardop uitspreekt. Er wordt over geoordeeld en men vindt er wat van. “Ze vinden het vies of hilarisch en de vraag of ik er dan ook even overheen mag of dat ik vast in natura word uitbetaald, maken het er niet eenvoudiger op. Dus ik zwijg en houdt het op ‘schoonmaken’.” De dames zijn lief voor hem, moederlijk, ze kennen hem ook al heel erg lang. “Maar” gaat Julan verder, “de wereld bestaat uit veel mannen, mannen zoals mijn vader. Het is een harde wereld.” Met deze woorden sluit hij het onderwerp en ons gesprek af. 

Wat kan er gebeuren? 

“Katrín, ik durf niet… echt niet.” Hij schudt zijn hoofd.
“Dat weet ik, ik zeg het alleen zodat je kan visualiseren hoe het voor je is, wanneer je het wel zou doen. Wat zou het je opleveren? Wat kan er in het slechtste geval gebeuren? En wat in het beste geval?” 
Julan denkt na over mijn voorstel om, met medeweten of in aanwezigheid van zijn moeder, samen aan zijn vader te vertellen dat hij onlangs een periode heeft gehad dat hij niet verder wilde leven.

Zijn vader voert dagelijks de druk op

Julan is er van overtuigd dat zijn vader hem zal afwijzen. Ik kan het mij niet voorstellen, ik wil het mij niet voorstellen, maar het zou kunnen. Julan zit zo in de knoop met zichzelf en zijn vader voert dagelijks de druk op. Ik heb ze samen gezien, er leek een verbinding te zijn tussen vader en zoon. Maar zeker weten doe ik het niet. En hoe sterk deze verbinding is? Ook dat weet ik niet. 

Alleen dan heeft jouw vader de kans en de keuze om er voor jou te zijn

“Ik ga toch niet zeggen dat ik een homo ben?” vraagt hij vol verbazing.
“Misschien niet en misschien wel, maar vertellen dat je worstelt met het leven is misschien een stap naar beter. Dat het soms zo moeilijk voor je is, dat je niet verder wilt leven. Dat het één keer bijna mis ging. Alleen dan heeft jouw vader de kans en de keuze om er voor jou te zijn en je te ondersteunen. Zolang hij het niet weet, blijft hij doen wat hij altijd deed. 
Julan vertelt dat hij bang is dat hij wordt afgewezen, dat zijn vader hem niet gaat accepteren. Helaas kan ik niets beloven of garanderen, was het maar zo. Het is duidelijk dat achter zijn angst voor zijn vader zoveel liefde schuilt. 

Er moet iets veranderen

“Julan, het brengt duidelijkheid voor jullie allebei. Je zegt dat je niet door kan gaan, niet heel lang meer. Het moment dat er iets gaat veranderen of eigenlijk moét veranderen, komt daarmee dichterbij. Je kan kiezen om jezelf te negeren, je emoties en diepste gevoelens te onderdrukken.

Zoals je een bal onder water houdt

Zoals je een bal onderwater houdt, met de kans dat uiteindelijk je aandacht verslapt of je energie op is. De bal popt het water uit… ongepland en wellicht niet op het juiste moment…maar gewoon omdat het niet meer houdbaar is. Je kan er ook voor kiezen om het te plannen, het moment zo perfect mogelijk voor jezelf te maken door het moment te kiezen, je woorden van te voren af te wegen, dat je zorgt dat je ondersteund wordt door degene die jij wenst wanneer je deze boodschap brengt. Je kwetsbaarheid te delen met je vader, van wie je zichtbaar zoveel houdt.” Julan luistert naar mijn woorden en weegt ze ter plekke af. 

Vader en zoon

“Welkom, wat fijn dat jullie er zijn.” Het is het begin van een gesprek tussen vader en zoon. Julan zit in al zijn kwetsbaarheid rechts van mij, vader links voor mij. Julan heeft er voor gekozen om het gesprek zonder zijn moeder te doen, wel met medeweten van haar. Hij zal eerst zelf zijn verhaal proberen te doen, wanneer het niet lukt zal ik hem helpen. We hebben seintjes afgesproken, ik houd mij er zoveel mogelijk buiten, maar als het nodig is kan hij mij het woord geven.

Zijn vader hangt aan zijn lippen

Voor mij zit een stoere man, groot en ruig. Vele tattoos bedekken zijn lijf, ik kan het geen versiering noemen. Ik hoop met heel mijn hart dat dit gesprek goed gaat, dat er ruimte komt voor Julan. Dat hij verder kan groeien en zijn ware identiteit mag ontdekken en uitdragen. 
“Papa, ik heb je gevraagd om hier te komen…” fluistert Julan. Zijn vader hangt aan zijn lippen. Ik zie dat hij verwacht dat er iets ernstigs komen gaat. “Ik ben er, ik luister…” zegt hij bars en aarzelend tegelijk. 

“Het ging niet goed met mij”

“Het gaat nu wat beter met mij… of eigenlijk niet. Maar het is erger geweest…” Er valt een geladen stilte in de ruimte. Vader en zoon kijken elkaar aan. Julan haalt een paar keer diep adem, als vanzelf doe ik met hem mee. Ik kijk hem aan en probeer hem zonder woorden aan te moedigen om verder te gaan. “Ik… ik…” probeert Julan de woorden uit te spreken. “Ik… het ging niet goed met mij” vindt hij uiteindelijk de eerder genoemde woorden weer. “Papa, ik… het leven, mijn leven, was.. is… te moeilijk…. geweest.”

Zo het is er uit

Terwijl Julan verzachtende woorden en flarden probeert te vinden om zijn vader te vertellen wat er is gebeurd, probeer ik alert te zijn op een seintje. Ik zie hem vechten, ik hoor hem vechten, op zoek naar woorden voor het onbeschrijfelijke. Met een lange zucht zegt hij “Katrín…” een niet mis te verstaan seintje. Zijn vader kijkt mijn kant op. “Wat Julan probeert te zeggen en wat niet makkelijk is om uit te spreken, laat staan aan je ouders te vertellen, is dat het zo slecht met hem ging…” terwijl ik het zeg kijk ik nog een keer Julan aan, hij knikt. “…dat hij niet zo lang geleden geprobeerd heeft om zijn leven te beëindigen.” 
Zo het is er uit, deel 1 van Julan’s boodschap.

Wat kan er zo erg zijn dat je niet verder kan of wil leven?

Ik zie in mijn ooghoek Julan ontspannen met een diepe zucht. Ik zie vader zijn spieren spannen. Hij is stil, de ruimte lijkt te trillen, in afwachting van dat wat komen gaat. Julan kijkt naar het gebogen hoofd van zijn vader. Dan richt hij zijn hoofd op en kijkt Julan aan. De tranen lopen over zijn wangen, terwijl hij zichtbaar een brok in zijn keel probeert weg te slikken. Met een gebroken stem neemt vader het woord: “Wat kan er zo erg zijn dat je niet verder kan of wil leven? Er is niets dat het waard is om jouw leven te beëindigen. We komen er uit, wat het ook is,  echt!” De grote stoere ruige man is kwetsbaar en in zijn kern geraakt. Hij houdt van zijn zoon, daar kan je nu niet meer omheen. Tranen stromen over ieders wangen.

Lieve Julan

Je hebt je te kleine schaal afgedaan en een nieuwe, grotere jas aangetrokken. Jouw vader was hartverwarmend, ook op het moment dat je in aanwezigheid van je moeder, helemaal zelf, op eigen kracht vertelde van je geaardheid. Vele jaren later stond je plotseling aan mijn tafel in een restaurant. Je zag mij zitten vanuit de keuken en besloot het eten zelf even te komen brengen. Door jou gekookt, jouw passie en wow wat zag je er goed uit en wat heerlijk smaakte het eten! Dank je wel voor wie je bent…

Katrín Gudmundsson – het boek 'De Juf die geen Juf is'

Eind  2020 zijn mijn columns gebundeld en uitgegeven in het boek ‘De juf die geen juf is’. Super spannend en leuk! Inmiddels leveren we de 3e druk. Wil jij het (e-)boek bestellen?